سامان نوح‌و موه‌فه‌ق محه‌مه‌د
له‌نێو بۆنى “سوتماكى جه‌سته‌ى مرۆڤ”دا كه سه‌رجه‌م شوێنه‌كه‌ى گرتبوه‌وه‌‌و هێواش هێواش به‌ره‌و قاوشه‌كانى ترى نه‌خۆشخانه‌كه دزه‌ى ده‌كرد، نادین ئه‌و كچه‌ى كه به‌ر له چه‌ند كاتژمێرێك هه‌وڵى خۆسوتاندنى دابوو، له‌به‌ر خۆیه‌وه و به‌شێوه‌یه‌كى هیستیریانه ده‌یگوت‌و ده‌یگوته‌وه “هه‌رگیز لێى خۆش نابم”.
نادین، كه له‌فافى سپى ره‌نگ‌و رووخسارى شاردبوه‌وه، باسى له (س ع) ى مێردى ده‌كرد‌و ده‌یگوت كه ئه‌و تاوانبارى یه‌كه‌م بووه له خۆسوتاندنیدا، ئه‌و خۆسوتاندنه‌ى هه‌وڵێك بوو بۆ رزگاربوون له ژیانێكى “پڕ له زه‌بوونى‌و هه‌ژارى‌و بێبه‌شى‌و چه‌وساندنه‌وه” كه نزیكه‌ى 17 ساڵ درێژه‌ى كێشابوو.
ئه‌و تۆمه‌تباركردنه‌ى نادین بۆ مێرده‌كه‌ى، كه بۆ نوسه‌رانى ئه‌م به‌دواداچوونه‌ى ئاشكراكرد، له مه‌حزه‌رى لێكۆڵینه‌وه‌كاندا گۆڕابوو بۆ ده‌سته‌واژه‌ى “رووداوێكى به‌ڕێكه‌وت”.
گۆڕینى ئه‌و وتانه‌ى نادین كارى ئه‌و ئه‌فسه‌رى لێكۆڵینه‌وه‌یه نه‌بوو كه چه‌ند خوله‌كێك به‌ر له گه‌یشتنمان ژووره‌كه‌ى به‌جێهێشت، به‌ڵكو نادین خۆى رایگه‌یاندبوو كه له‌كاتى داگیرساندنى زۆپاى نه‌وتدا ئاگرى گرتووه‌‌و كه‌سیش نه‌یتوانیوه ئه‌و ئاگره بكوژێنێته‌وه هه‌تا ئه‌و كاته‌ى له‌سه‌دا 90 ى جه‌سته‌ى بووه‌ته خه‌ڵووز.
نادین گۆڕینى وته‌كانى گه‌ڕانده‌وه بۆ دوو هۆكار، یه‌كه‌م به‌رگرتن له كێشه‌ى خێزانى له‌نێوان هه‌ردوو خێزانى خۆى‌و مێرده‌كه‌یدا، “له‌وه‌ش گرنگتر” بۆ ئه‌وه‌ى دواڕۆژ پێنج منداڵه‌كه‌ى پرسیاریان لا دروست نه‌بێ له‌سه‌ر خۆسوتاندنى دایكیان.
نادین ئه‌وه‌ى یادهێنایه‌وه كه له كاتى نه‌وت به‌خۆداكردندا، ده‌نكه شقارته‌یه‌ك به ده‌سته‌كه‌ى ترییه‌وه بووه‌‌و به‌رده‌وام ده‌ستى له‌رزیوه، باسى له‌وه‌ش كرد كه له 12 ى شه‌وه‌وه هه‌تا 5ى سه‌رله‌به‌یانى له دڵه‌ڕاوكێدا بووه‌‌و سێ جار له بڕیاره‌كه‌ى په‌شیمان بووه‌ته‌وه، به‌رده‌وامیش له خه‌یاڵى ئه‌وه‌دا بووه كه چۆن ئاگر پارچه پارچه‌ى له‌شى هه‌ڵده‌لوشێت‌و ده‌یكاته ته‌رمێكى هه‌ڵقرچاو.
نادین له هه‌وڵى چواره‌مدا ئاگرى له جه‌سته‌ى به‌ردابوو، ئه‌وه‌ش دواى به‌راوردكردنى په‌ژاره‌و نه‌هامه‌تییه‌كانى ژیانى به ئازارى خۆسوتاندن، ئه‌و ئازاره‌ى كه له‌گه‌ڵ وه‌ستانى دڵیدا كۆتایى دێت‌و به ئه‌ندازه‌ى نه‌هامه‌تییه‌كان درێژه ناكێشێت.
له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كه نادین پێشبینیى كردبوو ده‌ستبه‌جێ گیان له‌ده‌ست بدات، به‌ڵام پێشبینیه‌كه‌ى نه‌هاته‌دى‌و دواى چه‌ند كاتژمێرێك له‌و دیداره‌ى هه‌ردوو نوسه‌رى ئه‌م به‌دواداچوونه له‌گه‌ڵیدا ئه‌نجامیان دا، به هێمنى چاوى لێك ناو دنیاى به‌جێهێشت، به‌ڵام (جیهان)ى ته‌مه‌ن 30 ساڵ كه له ژووره‌كه‌ى ته‌نیشت نادینه‌وه راكشابوو، ناچاره پاشماوه‌ى ته‌مه‌نى به رووخسار‌و جه‌سته‌یه‌كى شێواوه‌وه به‌سه‌رببات.
جیهان كه په‌رجووئاسا له مردن رزگارى بوبوو، ئاگره‌كه ته‌نها له‌سه‌دا 45 ى جه‌سته‌ى گرتبوه‌وه، به ئه‌فسه‌رى لێكۆڵینه‌وه‌ى راگه‌یاندبوو كه سوتاندنه‌كه‌ى هه‌وڵى خۆكوشتن نه‌بووه به‌ڵكو رووداوێكى به‌ڕێكه‌وت بووه‌‌و “هیچى تر”، جیهان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كه سه‌رسوڕمانى خۆى نیشاندا له‌وه‌ى ئه‌فسه‌رى لێكۆڵینه‌وه به‌رده‌وام له هه‌وڵدا بووه بۆ ئه‌وه‌ى رووداوه‌كه به ئاراسته‌ى “رووداوێكى كتوپڕ” به‌رێت‌و به‌و ناوه‌وه تۆمارى بكات به‌ڵام دانى به‌وه‌وشدا نا كه خۆى پێیویستى به‌و لێكدانه‌وه دوور له راستییه هه‌بووه بۆ ئه‌وه‌ى “چیرۆكه درۆكه‌ى” به ره‌زامه‌ندی‌و تێوه‌گلانى ئه‌فسه‌ره‌كه تۆماربكرێت.
جیهان هۆی راسته‌قینه‌ى خۆسوتاندنه‌كه‌ى له ئه‌فسه‌رى لێكۆڵینه‌وه‌‌و له نوسه‌رانى ئه‌م به‌دواداچوونه‌ش شارده‌وه، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا نه‌یشارده‌وه كه به‌نیازبووه ته‌واوى راستیی رووداوه‌كه ئاشكرابكات‌و ئه‌وه‌ى له‌و بڕیاره په‌شیمانى كردۆته‌وه وته‌ى پزیشكه‌كان بووه كه پێیان راگه‌یاندووه له مردن رزگارى ده‌بێت‌و سوتاندنه‌كه ته‌نها به‌شى ده‌ره‌كیى جه‌سته‌ى گرتۆته‌وه.
جیهان سه‌رله‌نوێ باس له‌وه ده‌كات كه ئه‌و كچه‌ى له هه‌وڵى خۆكوشتن رزگارى ده‌بێت، هه‌میشه له دڵه‌ڕاوكێى ئه‌وه‌دا ده‌بێت كه له‌لایه‌ن ئه‌ندامانى خێزانه‌كه‌یه‌وه ئازار بدرێت یان ته‌نانه‌ت بكوژرێت، ئه‌وه‌ش دواى ئه‌وه‌ى ده‌وڵه‌ت پشتى تێده‌كات‌و قوربانییه‌كه ناچار ده‌بێت خۆى رووبه‌ڕووى چاره‌نوسى خۆى ببێته‌وه.
توێژه‌ر عه‌بدولجه‌بار زێبارى باس له‌وه ده‌كات كه‌چۆن سیان له‌و كچانه‌ى له هه‌وڵى خۆسوتاندن رزگاریان بووه، دواتر له بارودۆخێكى ته‌م‌ومژاویدا كوژراون. (كوران)ى ته‌مه‌ن 17 ساڵ یه‌كێك بووه له‌و قوربانیانه كه به‌ر له چوار ساڵ “له رووداوێكدا” له سه‌ربانى ماڵه‌وه كه‌وتۆته خواره‌وه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا جێگه‌ى چه‌قۆ به جه‌سته‌یه‌وه دیاربووه.
چیرۆكى كوران‌و جیهان‌و نادین‌و هه‌شت ئافره‌تى ترى وه‌ك ئه‌وان كه له‌لایه‌ن هه‌ردوو نوسه‌رى ئه‌م دواداچوونه‌وه بینراون‌و چواریان دواى چه‌ند كاتژمێرێك له دیداره‌كه گیانیان له‌ده‌ست داوه، هه‌تا راده‌یه‌كى زۆر له چیرۆكى 14 هه‌زار ئافره‌ت ده‌چێت كه له‌نێوان ساڵانى 1991 – 2010 له هه‌رسێ شاره‌كه‌ى هه‌رێمى كوردستان (هه‌ولێر‌و سلێمانى‌و دهۆك) خۆیان سوتاندووه یان سوتێنراون.
ئه‌و ئافره‌تانه قوربانیى دیارده‌ى خۆسوتاندنن كه به وته‌ى پسپۆڕانى كۆمه‌ڵناسى‌و چالاكه‌وانانى مه‌ده‌نى‌و چه‌ندین لایه‌نى فه‌رمى كه هه‌ندێكیان نه‌یانویستووه ناویان ئاشكرابكرێت، به‌شێوه‌یه‌كى به‌رچاو روو له هه‌ڵكشانه چونكه هیچ كام له ده‌زگا حكومى‌و ئاینى‌و عه‌شایه‌رى‌و مه‌ده‌نییه‌كان نه‌یتوانیوه سنورێكى بۆ دابنێن‌و دیارده‌كه كه به “دۆزه‌خى ژنان” ناسراوه، بۆته یه‌كێك له تراژیدیترین ئه‌و دیاردانه‌ى له ماوه‌ى 20 ساڵى رابردوودا به ژنانى كوردستانه‌وه لكاوه.
هه‌ر 20 كاتژمێر ئافره‌تێك
توێژه‌ر ئاوات محه‌مه‌د دیارده‌ى خۆسوتاندنى ئافره‌تانى كوردستان (وه‌ك رێگه‌یه‌ك بۆ رزگاربوون له ژیان) ده‌گێڕێته‌وه بۆ كاریگه‌ریى ئاینى زه‌رده‌شتى كه پێش ده‌ركه‌وتنى ئیسلام له ناوچه‌كه‌دا باو بووه، به‌پێى ئاینى زه‌رده‌شتى ئاگر ده‌توانێت مرۆڤ له‌سه‌رجه‌م ئه‌و گوناهانه پاك بكاته‌وه كه به درێژایى ژیانى ئه‌نجامى داون.
له به‌رامبه‌ردا هه‌ندێك له توێژه‌ران پێیان وایه كه بڵاوبوونه‌وه‌ى دیارده‌ى خۆسوتاندن له كوردستان ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ده‌سته‌به‌ریى سه‌رچاوه‌كانى ئاگر‌و نزیكى ئه‌و سه‌رچاوانه له ژنه‌وه، له‌كاتێكدا ره‌نگه رێگه‌كانى ترى خۆكوشتن وه‌ك خۆخنكاندن یان خۆكوشتن به فیشه‌ك، پێویستیان به ئاماده‌كارى هه‌بێت.
دواجار ئه‌گه‌ر خۆسوتاندن په‌یوه‌ست بێت به سروته ئاینییه كۆنه‌كان یان به نزیكیى سه‌رچاوه‌كانى ئاگره‌وه، ئه‌و ژمارانه‌ى هه‌ردوو نوسه‌رى به‌دواداچوونه‌كه له سه‌رچاوه ره‌سمى‌و ناڕه‌سمییه‌كانه‌وه ده‌ستیان كه‌وتووه، ئاماژه به‌وه ده‌ده‌ن كه دیارده‌ى خۆسوتاندن له هه‌رێمى كوردستان ساڵ به ساڵ روو له زیادییه، ئه‌مه‌ش سه‌ره‌ڕاى كۆى ئه‌و هۆشدارییه نێوده‌وڵه‌تى‌و ناوخۆییانه‌ى بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ى ئه‌و دیارده‌یه له‌ئارادان.
له ساڵى 1991دا 39 حاڵه‌تى خۆسوتاندن له بنكه‌كانى پۆلیس له سه‌رانسه‌رى هه‌رێم تۆماركراون، له به‌رامبه‌ردا له ساڵى 2010 دا ئه‌و ژماره‌یه گه‌یشتۆته 441 حاڵه‌ت‌و به‌رێژه‌ى له‌سه‌دا 1100 زیادى كردووه، به تێكڕاى یه‌ك حاڵه‌تى خۆسوتاندن له هه‌ر 20 كاتژمێردا.
هه‌تا ناوه‌ڕاستى ئه‌مساڵ (2011)، ژماره‌ى ئه‌و ئافره‌تانه‌ى خۆیان سوتاندووه له كۆى ئامارى پارساڵ زیاتر بووه. به‌رپرسێكى ژن له به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی نه‌هێشتنى توندوتیژى دژى ئافره‌تان جه‌ختی له‌وه كرده‌وه‌‌و ژماره راسته‌قینه‌كه‌شى ئاشكرا نه‌كرد چونكه پێى وابوو ئاشكراكردنى ئه‌و ئامارانه لایه‌نه به‌رپرسه‌كان ده‌خاته به‌رده‌م “قه‌یرانێكى نوێ” له‌گه‌ڵ راگه‌یاندن‌و رێكخراوه‌كانى كۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى.
ئاماره‌كانى نێو ئه‌م به‌دواداچوونه ئه‌و ئافره‌تانه ناگرێته‌وه كه له‌سه‌ر ده‌ستى ئه‌ندامانى خێزانه‌كانیان كوژراون یان به‌هۆى مه‌سه‌له‌ى “شه‌ره‌فپارێزییه‌وه” ناچاركراون خۆیان بسوتێنن. هه‌روه‌ك ئه‌و ئافره‌تانه‌ش ناگرێته‌وه كه خۆیان سوتاندووه‌‌و له قه‌دپاڵى چیا‌و ده‌وروبه‌رى گونده‌كان نێژراون به‌بێ ئه‌وه‌ى لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كانى لێ ئاگادار بكرێته‌وه.
توێژه‌ر عه‌بدولجه‌بار زێبار ى پێى وایه نه‌بوونى ئامارى فه‌رمیى تۆماركراو و كه‌م توانایى رێكخراوه‌كانى كۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى له ده‌ستنیشانكردنى ژماره‌ى ئه‌و ئافره‌تانه‌ى خۆیان ده‌سوتێنن، له‌گه‌ڵ دووركه‌وتنه‌وه له شوێنكه‌وتنى ئه‌و دۆسیه‌یه له‌لایه‌ن سه‌نته‌ره‌كانى لێكۆڵینه‌وه‌ى پسپۆڕ له‌و بواره له هه‌رێمى كوردستان، بۆته هۆى له‌ده‌ستدانى بنكه‌یه‌كى زانیاریى گرنگ بۆ ئه‌وانه‌ى گرنگى به دۆسیه‌ى خۆسوتاندنى ئافره‌تان ده‌ده‌ن له‌كاتێكدا ده‌كرا له رێگه‌ى داتابه‌یسێكى له‌و شێوه‌یه‌وه دیارده‌كه ده‌ستنیشان بكرایه‌‌و كۆمه‌ڵه رێگاچاره‌یه‌كیش بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ى پێشنیار بكرایه.
رووداوى “به‌ڕێكه‌وت”
توێژه‌ر عیزه‌دین حافیز پێى وایه به‌هۆى “ونبوونى راستییه‌كان” له نێو تۆماره‌كانى پۆلیس‌و كورتكردنه‌وه‌ى دۆسیه‌ى زۆربه‌ى ئه‌وانه‌ى خۆیان سوتاندووه بۆ ده‌سته‌واژه‌ى “رووداوى به‌ڕێكه‌وت”، مه‌حاڵه هیچ توێژه‌رێك بزانێت چى له كوردستان ده‌گوزه‌رێت. زۆرێك له “رووداوه كتوپڕه‌كان” ته‌نانه‌ت جێگه‌ى بڕواى ئه‌فسه‌رانى لێكۆڵینه‌وه‌ش نه‌بوون كه پێشتر ئه‌و توێژه‌ره دیدارى له‌گه‌ڵدا سازكردوون، ئه‌و ئه‌فسه‌رانه رایانگه‌یاندبوو كه ئیفاده‌ى قوربانییه‌كانیان وه‌رگرتووه‌‌و تۆماریان كردووه به چاوپۆشى له‌وه‌ى ئایا ورده‌كارییه‌كان لۆژیكى بوون یان نا، چونكه ته‌نها ئه‌نجامى چاوه‌ڕوانكراوى وردبوونه‌وه له‌و دۆسێیانه، سه‌رهه‌ڵدانى كێشه‌ى عه‌شایه‌رى بووه‌‌و ئه‌وانیش هه‌میشه ویستویانه خۆیان له‌و جۆره كێشانه به‌دوور بگرن.
له‌لایه‌ن خۆیه‌وه ئه‌فسه‌رێكى لێكۆڵینه‌وه كه ده‌یان حاڵه‌تى له‌و شێوه‌یه‌ى تۆماركردبوو، رایگه‌یاند ئه‌و ئافره‌تانه‌ى خۆیان ده‌سوتێنن، زۆربه‌ى جار خۆیان راستییه‌كان ده‌شارنه‌وه، ئه‌وه‌ش بۆ دووركه‌وتنه‌وه له هه‌ر كێشه‌یه‌ك كه ده‌شێت له نێوان خێزانى خۆیان‌و مێرده‌كانیاندا رووبدات. ئه‌و ئه‌فسه‌ره زۆر جار هه‌وڵى دابوو له كه‌یسه‌كانى خۆسوتاندندا فشار به‌كاربهێنێت بۆ گه‌یشتن به هۆكارى راسته‌قینه‌ى خۆسوتاندنه‌كه به‌ڵام سه‌رجه‌م هه‌وڵه‌كانى بێ ئه‌نجام بوون.
سۆزان كه چیرۆكێكى دروستكراوى ده‌رباره‌ى هۆكارى خۆسوتاندنه‌كه‌ى گێڕابوه‌وه‌‌و ئه‌فسه‌رى لێكۆڵینه‌وه‌ش ره‌زامه‌ندیى له‌سه‌ر تۆماركردنى چیرۆكه‌كه‌ى نیشان دابوو، پێى وابوو كه ئه‌فسه‌رانى لێكۆڵینه‌وه ده‌یانه‌وێت دۆسیه‌كان به شێوه‌یه‌ك تۆماربكه‌ن كه دواجار كه‌س رووبه‌ڕووى به‌رپرسیارێتى نه‌كاته‌وه، بۆیه له پرسیاركردندا نه‌رمى ده‌نوێنن‌و گومان له هیچ زانیارییه‌ك ناكه‌ن كه قوربانییه‌كه ده‌یخاته‌ڕوو.
سۆزان ئاماژه‌ى به‌وه‌شدا كه هه‌مان حاڵه‌ت له‌گه‌ڵ خۆى‌و سه‌رجه‌م ئه‌و ئافره‌تانه‌شدا رووى داوه كه له ماوه‌ى مانه‌وه‌ى له نه‌خۆشخانه چاوى پێیان كه‌وتووه‌‌و ناسیونى.
په‌روینیش به هه‌مان شێوه رایگه‌یاند كه له‌به‌رده‌م ئه‌فسه‌رانى لێكۆڵینه‌وه‌دا وته‌ى خۆى گۆڕیوه‌‌و ئه‌فسه‌ره‌كانیش رازى بوون كه چیرۆكه “دروستكراوه‌كه‌ى” وه‌ك خۆى تۆماربكه‌ن كه گوایه له‌كاتى چێشت لێناندا سوتاوه‌‌و هیچ پرسیارێكى تریان ئاراسته‌ى نه‌كردووه. په‌روین به جه‌سته‌یه‌كى شێواوه‌وه نه‌خۆشخانه‌ى به‌جێهێشت، به‌ڵام به هه‌ردوو نوسه‌رى ئه‌م به‌دواداچوونه‌ى راگه‌یاند “ئه‌گه‌ر هه‌ستم بكردایه له مردن رزگارم نابێت‌و ناگه‌ڕێمه‌وه بۆ هه‌مان ماڵ، ئه‌وا ته‌واوى راستییه‌كه‌م ئاشكرا ده‌كرد”.
تێوه‌گلان له‌گه‌ڵ داب‌و نه‌ریت
گۆڕینى وته‌ى قوربانییه‌كان له‌به‌رده‌م ئه‌فسه‌رانى لێكۆڵینه‌وه دیارترین روخسارى كۆى ئه‌و چیرۆكانه بوو كه هه‌ردوو نوسه‌رى به‌دواداچوونه‌كه تێبینییان كرد، توێژه‌ر عیزه‌دین حافیز ئه‌و وته گۆڕینه ده‌گێڕێته‌وه بۆ ترس له كاردانه‌وه‌ى خێزانى ئه‌و قوربانییانه كه له مردن رزگاریان بووه، ترس له‌وه‌ى كه “ره‌نگه چاره‌نوسێكى له مردن خراپتر چاوه‌ڕوانیان بكات”.
له‌لایه‌ن خۆیه‌وه توێژه‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى سه‌وسه‌ن قادر پێى وانییه ته‌نها هۆكارى ونبوونى راستییه‌كان له دۆسیه‌ى ئه‌و ژنانه‌ى خۆیان سوتاندووه، سوربوونى قوربانییه‌كه‌‌و خێزانه‌كه‌ى بێت بۆ په‌رده‌پۆشكردنى ئه‌و كێشه خێزانییانه‌ى بوونه‌ته هۆى هه‌وڵى خۆكوشتن، به‌ڵكو چه‌ندین نیشانه‌ى پرسیار له‌سه‌ر ئه‌و شێوه‌ى مامه‌ڵه‌یه هه‌یه كه ده‌سه‌ڵاتى جێبه‌جێكردن‌و دادوه‌رى له دۆسیه‌كانى خۆسوتاندندا ده‌یگرنه‌به‌ر.
سه‌وسه‌ن پێى وایه چاوپۆشى له‌م مه‌سه‌له‌یه ده‌كرێت، به‌ڵام شیلموا عه‌بدولقادر كه ئه‌فسه‌رێكى تایبته‌مه‌نده به كێشه‌كانى ژنان له به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیى نه‌هێشتنى توندوتیژى دژى ژنان، ئه‌وه ره‌ت ده‌كاته‌وه كه هیچ كه‌مته‌رخه‌مییه‌ك هه‌بێت له مه‌سه‌له‌كانى خۆسوتاندنى ژناندا، ناوبراو پێى وایه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كه‌ى “سوره له‌سه‌ر جێبه‌جێكردنى رێنماییه‌كان”و زانینى راستییه‌كان كه له ئێستادا رۆژ به‌رۆژ ئاشكراده‌بێت‌و روون ده‌بێته‌وه له‌كاتێكدا پێشتر ژنان ده‌كوژران‌و ته‌رمه‌كانیان فڕێ ده‌درایه ئاوه‌وه یان ته‌رمه‌كانیان ده‌سوتێنرا‌و دۆسیه‌كه‌ش ده‌خرایه پاڵ نه‌ناسراو.
ئه‌و توێژه‌ره رازى نه‌بوو ورده‌كاریى ئه‌و راستییانه بداته هه‌ردوو نوسه‌رى به‌دواداچوونه‌كه چونكه ئه‌وه لێكۆڵینه‌وه‌ى تایبه‌ته به به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كه، به‌ڵام ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو كه له سه‌دا 80 ى قوربانییه‌كان دان به راستیى رووداوه‌كاندا نانێن چونكه ده‌ترسن ئاشكراكردنى راستییه‌كان ببێته هۆى ئابڕووچوون یان له ئه‌نجامدا خێزانه‌كانیان رووبه‌ڕووى به‌رپرسیارێتیى یاسایى ببنه‌وه.
شیلموا عه‌بدولقادر باسى له‌وه‌ش كرد كه هه‌ندێك جار ئه‌فسه‌رانى لێكۆڵینه‌وه ناچار ده‌بن ئیفاده‌ى “ناماقوڵ‌و دوور له راستى”ى هه‌ندێك له قوربانییه‌كان تۆماربكه‌ن “چونكه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ناتوانێت هه‌میشه فشار بخاته سه‌ر قوربانییه‌كان بۆ ئه‌وه‌ى راستییه‌كه بڵێن”.
توێژه‌ر عیزه‌دین حافیز پێى وایه زۆربه‌ى ئه‌فسه‌رانى لێكۆڵینه‌وه له ده‌وروبه‌رێكى پارێزگارى ئه‌وتۆوه هاتوون كه هه‌زار جار بیر ده‌كه‌نه‌وه به‌ر له‌وه‌ى هیچ زانیارییه‌ك تۆماربكه‌ن كه زیان به ناوبانگى خێزانى قوربانییه‌كه بگه‌یه‌نێت له ناوه‌ندێكى پارێزگارى وه‌ك كۆمه‌ڵگاى كوردستاندا. ناوبراو بۆ نمونه چیرۆكى دلڤین ده‌گێڕێته‌وه كه ئه‌فسه‌رانى لێكۆڵینه‌وه‌ش له‌گه‌ڵ داب‌و نه‌ریت تێوه‌گلاون، ئه‌وه‌ش له‌سه‌ر حسابى “حه‌ق‌و دادپه‌روه‌رى”. دلڤین له‌كاتى لێكۆڵینه‌وه‌دا وته‌كانى گۆڕیوه‌‌و رایگه‌یاندووه‌‌و به‌پێى تۆماره فه‌رمییه‌كان “به‌هۆى ئاگرى زۆپاى نه‌وته‌وه سوتاوه” به‌ڵام راستییه‌كه ئه‌وه‌یه كه خۆى سوتاندووه دواى ئه‌وه‌ى براى مێرده‌كه‌ى هه‌وڵى داوه ده‌ستدرێژیى سێكسیى بكاته‌سه‌ر له‌كاتێكدا كه مێرده‌كه‌ى له ماڵه‌وه نه‌بووه.
له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كه دلڤین “ئه‌و ئابڕووچونه‌ى براى مێرده‌كه‌ى” شارده‌وه به‌ڵام دواجار مێرده‌كه‌ى ته‌ڵاقى دا‌و گه‌ڕاندییه‌وه بۆ ماڵى باوكى وه‌ك ژنێكى ته‌ڵاقدراو به “جه‌سته‌یه‌كى شێواو”و ده‌یان نیشانه‌ى پرسیاره‌وه له‌سه‌ر ژیانى.
خێزان … ئه‌سڵى كێشه‌كه
زۆرێك له‌و پسپۆڕ و لێكۆڵه‌رانه‌ى حاڵه‌ته‌كانى خۆسوتاندنى ئافره‌تانیان له هه‌رێمى كوردستان تۆماركردووه، هۆیه‌كانى زیادبوونى به‌رده‌وامى ئه‌و دیاره‌ده‌یه ده‌گێڕنه‌وه بۆ چه‌ند فاكته‌رێك له‌وانه، توندوتیژیى خێزانى به سه‌رجه‌م جۆره‌كانییه‌وه، جیاكاریى چینایه‌تى، جڵه‌وشلكردنى ده‌سه‌ڵات بۆ ئه‌و كرده‌وه عه‌شارییه توندوتیژانه‌ى به‌رامبه‌ر به ژنان پیاده ده‌كرێت وه‌ك دیارده‌ى شه‌ره‌فپارێزى‌و دیارده‌كانى دیكه، نه‌بوونى یاساى پێویست بۆ چاره‌سه‌ركردنى كێشه‌كانى توندوتیژى دژى ژنان، ئه‌مه جگه له زیادبوونى هاوسه‌رگیرى له ته‌مه‌نى منداڵدا‌و كه‌مته‌رخه‌مى زۆرێك له پیاوانى ئاینى‌و ده‌زگا كلتورى‌و مه‌ده‌نییه‌كان له هۆشیاركردنه‌وه‌ى خه‌ڵك به‌رامبه‌ر به مه‌ترسیى دیارده‌ى خۆسوتاندن، ئه‌وه‌ى جێگه‌ى هه‌ڵوێسته‌كردنیشه ئه‌وه كه زیادبوونى ئه‌م دیارده ترسناكه له هه‌رێمى كوردستان له‌كاتێكدایه كه له ماوه‌ى چه‌ند ساڵى رابردوودا ناوچه‌كه گه‌شه‌سه‌ندنێكى به‌رچاوى كولتورى‌و كۆمه‌ڵایه‌تى‌و بیناسازیى به‌خۆه‌وه بینیوه.
په‌رله‌مانتارى پێشوو په‌خشان زه‌نگه‌نه كه هاوكات چالاكى بوارى كاروبارى ئافره‌تانه، پێى وابوو كه توندوتیژیى خێزانى هۆكارى سه‌ره‌كیى بڵاوبوونه‌وه‌ى خۆسوتاندنه، چونكه ئه‌و ئافره‌ته‌ى رووبه‌ڕووى توندوتیژى ده‌بێته‌وه ته‌نها له‌به‌ر ئه‌وه‌ى “مێینه‌یه” به‌رده‌وام به‌ده‌ست “خودێكى په‌راوێزخراوه‌وه” ده‌ناڵێنێت، بۆیه ناتوانێت له‌به‌رده‌م فشاره‌كانى خێزاندا خۆى رابگرێت. له‌لایه‌ن خۆیه‌وه چالاكه‌وانى كۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى چیمه‌ن محه‌مه‌د ساڵح بۆچوونێكى هاوشێوه‌ى بۆچوونه‌كه‌ى په‌خشان زه‌نگه‌نه‌ى هه‌یه‌‌و پێى وایه دیارده‌ى خۆسوتاندنى ژنان ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ “توندوتیژى‌و چه‌وساندنه‌وه‌ى كۆمه‌ڵایه‌تى‌و هه‌ستكردن به سته‌م‌و ته‌نیایى”.
زۆربه‌ى ئه‌و قوربانییانه‌ى چیمه‌ن چاوى پێیان كه‌وتووه سكاڵایان هه‌بووه له فشارى كۆمه‌ڵگا‌و لێدانى توند‌و زه‌بوونكردن.
كچه گه‌وره‌كه‌ى نادین، یه‌كێك له قوربانیانى خۆسوتاندن، كه ته‌مه‌نى 15 ساڵه، باسى له موعاناتى دایكى كرد كه چۆن به ده‌ست باوكى (س ع)ه‌وه ناڵاندویه‌تى، باسى له‌وه كرد كه چۆن هه‌میشه شكاندوێتى‌و به سوك سه‌یرى كردووه ته‌نانه‌ت له‌به‌رده‌م خه‌ڵكیشدا، زۆربه‌ى جاریش لێدان دواچاره‌سه‌ر بووه بۆ هه‌ر كێشه‌یه‌كى خێزانی. به‌بڕواى نیاز سه‌رجه‌م ئه‌م شتانه واى له دایكى كردووه خۆى بسوتێنێت بۆ ئه‌وه‌ى له‌و ژیانه سه‌خته رزگارى بێت.
هاوسه‌رگیریى پێشوه‌خت
توێژه‌ر سه‌وسه‌ن قادر پێى وایه هاوسه‌رگیرى له ته‌مه‌نى منداڵ‌و پاشهاته‌كانى ئه‌و دیارده‌یه له دیارترینى ئه‌و كێشانه‌ن كه ده‌بنه هۆى خۆسوتاندن، له‌و باره‌یه‌شه‌وه ئاماژه‌ى به چه‌ند راپۆرتێكى لۆكاڵى دا كه به‌و پێیه زیاتر له 70%ى حاڵه‌ته‌كانى خۆكوشتن ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ به‌شودانى زۆره‌ملێ یان لێكتێنه‌گه‌یشتن له‌گه‌ڵ مێرد.
سه‌وسه‌ن پێى وایه هاوسه‌رگیریى پێشوه‌خت، ئافره‌ت ده‌خاته به‌رده‌م فشاره‌كانى ژیانێكى سه‌خت له ته‌مه‌نێكى منداڵدا، هه‌ركاتێكیش ئه‌و ژنه به ته‌مه‌ن منداڵه نه‌یتوانى له‌به‌رده‌م فشاره‌كانى مێرد یان براكانى یان ئه‌ندامانى دیكه‌ى خێزانه‌كه‌دا خۆى بگرێت، دواجار په‌نا بۆ خۆسوتاندن ده‌بات وه‌ك چاره‌سه‌رى كۆتایى.
شیرینى 18 ساڵ، دواى ئه‌وه‌ى نه‌یتوانى رێگه‌یه‌ك بۆ لێكگه‌یشتن له‌گه‌ڵ مێرده‌كه‌ى بدۆزێته‌وه كه به‌زۆر پێى درابوو، خۆى سوتاند. شیرین باس له‌وه ده‌كات كه به‌ر له خۆسوتاندنه‌كه‌ى ژیانى له‌گه‌ڵ مێرده‌كه‌ى “دۆزه‌خێك بووه كه چیتر نه‌یتوانیوه تێیدا به‌رده‌وام بێت”. به‌ڵام دیاره چاره‌نوسى ئه‌وه‌یه كه سه‌رله‌نوێ به جه‌سته‌یه‌كى شێواوه‌وه بگه‌ڕێته‌وه نێو ئه‌و دۆزه‌خه، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا به‌رگه‌ى كینه‌ى مێرد‌و خێزان‌و سه‌یركردنى بێ به‌زه‌ییانه‌ى كۆمه‌ڵگاش بگرێت.
خۆشه‌ویستى … وناپاكى
خێزانى نازلین كه هێشتا 17 ساڵى ته‌واو نه‌كردبوو، بۆ ماوه‌ى دوو رۆژ هیچ شتێكیان ده‌رباره‌ى سوتانى كچه‌كه‌یان نه‌ده‌وت كه به‌رده‌وام له‌سه‌ر جێگاى مردن له ئازاردا ئه‌مدیو‌و ئه‌و دیوى ده‌كرد. دایكى نازلین كه نه‌یهێشت به هیچ شێوه‌یه‌ك نوسه‌رانى به‌دواداچوونه‌كه له جێگه‌كه‌ى نزیك ببنه‌وه، وتى رووداوه‌كه “قه‌زاوقه‌ده‌ر” بووه‌‌و ته‌نها ئه‌وه بووه كه كچه‌كه‌ى نه‌یزانیوه چۆن ته‌نورى ماڵه‌وه به‌كاربهێنێت‌و به‌و هۆیه‌شه‌وه سوتاوه.
ئه‌فسه‌رى لێكۆڵینه‌وه‌ش ته‌نها چیرۆكه‌كه‌ى دایكى نازلینى تۆماركرد‌و نه‌خۆشخانه‌ى به‌جێهێشت، به‌بێ ئه‌وه‌ى بوار بدرێته “روناهى”ى هاوڕێى كه ته‌واوى راستیی خۆسوتاندنه‌كه ئاشكرابكات، “نازلین له خێزانه‌كه‌ى خۆى پڕ بووه چونكه نه‌یانداوه به‌و كوڕه‌ى خۆشى ویستووه‌‌و هاتۆته خوازبێنیى”.
چیرۆكی (سۆز)یش چیرۆكێكى دیكه‌یه كه كچى مامه‌كه‌ى بۆمان ده‌گێڕێته‌وه، هه‌رچه‌نده سۆز 11 ساڵه خۆى سوتاندووه به‌ڵام هێشتا له یاده‌وه‌ریى كه‌سانى ده‌وروبه‌ریدا ماوه‌ته‌وه، سۆز له‌به‌رده‌م ماڵى خۆشه‌ویسته‌كه‌یدا خۆى ده‌سوتێنێت دواى ئه‌وه‌ى كوڕه‌كه به‌جێى ده‌هێڵێت‌و هاوسه‌رگیرى له‌گه‌ڵ كچێكى تردا ئه‌نجام ده‌دات.
توێژه‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى شیلان دۆسكى چه‌ندین چیرۆكى هاوشێوه‌ى گێڕایه‌وه، له‌وانه چیرۆكى نه‌رمین كه خۆشه‌ویستییه‌كى بێگه‌ردى له‌گه‌ڵ كوڕێك هه‌بووه‌‌و ئه‌وه‌ش بۆته هۆى توڕه‌یى خێزانه‌كه‌ى كه به‌زۆره‌ملێ داویانه به پیاوێكى خزمى خۆیان.
نه‌رمینیش رۆژێك به‌ر له گواستنه‌وه‌ى خۆى سوتاندووه، به‌ڵام ماڵى زاوا داوایانكردووه ئیعتیبار بۆ كوڕه‌كه‌یان بگێڕدرێته‌وه‌‌و ره‌چاوى ئه‌و پاره‌یه بكرێت كه له دابینكردنى پێداویستییه‌كانى ئاهه‌نگه‌كه‌دا خه‌رجى كردووه، دواجاریش هه‌ردوو خێزان ده‌گه‌نه رێكه‌وتنێك كه خوشكه‌كه‌ى نه‌رمین له جیاتیى نه‌رمین بده‌نه هه‌مان كه‌س.
(كازین)ى ته‌مه‌ن 30 ساڵ یه‌كێكى تره له قوربانیانى خۆسوتاندن به‌ڵام ئه‌م جاره به ڕێگه‌یه‌كى ته‌واو جیاواز، كازین كه له ڕگه‌ى ژن به ژنه‌وه به‌شوو ده‌درێت، دواى خۆسوتاندنى براژنه‌كه‌ى، ئه‌ویش ژیانى ده‌بێته دۆزه‌خ.
شیلان دۆسكى باسى له‌وه‌كرد كه كازین هه‌تا ئێستاش به چه‌ندین شێوه له‌لایه‌ن مێرده‌كه‌ى‌و خێزانى مێرده‌كه‌یه‌وه سوكایه‌تیى پێ ده‌كرێت‌و ده‌شكێنرێت‌و ته‌نانه‌ت به‌توندى لێى ده‌درێت‌و ئازار ده‌درێت.
دۆسكى ئه‌وه‌ش روون ده‌كاته‌وه كه هه‌ندێك له‌و حاڵه‌تانه‌ى بینیویه‌تى تا ڕاده‌یه‌كى زۆر په‌یوه‌ندییان به ئیره‌یى ژنان‌و گومانه‌وه هه‌بووه له‌وه‌ى مێرده‌كانیان په‌یوه‌ندیى دیكه‌یان هه‌بێت یان بیانه‌وێت ژنى دیكه بهێنن. ئه‌میره كه پێى وابوو مێرده‌كه‌ى نیازى هه‌یه هاوسه‌رگیرى له‌گه‌ڵ یه‌كێك له خزمه‌كانى خۆى ئه‌نجام بدات، ئاگرى له‌خۆى به‌ردا‌و دواتر به جه‌سته‌یه‌كى شێواوه‌وه كه له‌سه‌دا 66ى سوتابوو، نه‌خۆشخانه‌ى به‌جێهێشت.
جیاكاریى چینایه‌تى
توێژه‌ر سه‌عد بازیانى پێى وایه هه‌ژارى هۆكارى سه‌ره‌كیى بڵاوبوونه‌وه‌ى خۆسوتاندنه، ئه‌مه‌ش بۆچوونێكه كه ناكرێت پشتى پێ ببه‌سترێت چونكه به‌پێى ئاماره‌كانى وه‌زاره‌تى پلاندانان رێژه‌ى هه‌ژارى له هه‌ردوو پارێزگاى هه‌ولێر‌و سلێمانى له 3% تێناپه‌ڕێت، له به‌رامبه‌ردا رێژه‌ى هه‌ژارى له پارێزگاى موسه‌ننا 49%و له دیاله 40%و میسان 37%و له هه‌ریه‌ك له پارێزگاكانى ناسریه‌‌و به‌سره‌ش له‌وپه‌ڕى باشورى عێراق 34% ه.
به‌و پێیه‌‌و به‌پێى تیۆرییه‌كه‌ى سه‌عد بازیانى ده‌بێت به‌رامبه‌ر هه‌ر یه‌ك ئافره‌تى كوردستانى كه خۆى ده‌سوتێنێت 10 ئافره‌تى باشورى عێراق خۆیان بسوتێنن، به‌ڵام له راستیدا ساڵانه له سه‌رجه‌م پارێزگاكانى عێراقدا كه دانیشتوانه‌كه‌ى ده‌گاته 28 ملیۆن كه‌س، ته‌نها چه‌ند حاڵه‌تێكى دیاریكراوى سوتان رووده‌دات له‌كاتێكدا له هه‌رێمى كوردستان كه ژماره‌ى دانیشتوانى له 5 ملیۆن تێپه‌ڕ ناكات، ساڵانه 450 ئافره‌ت خۆیان ده‌سوتێنن.
له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا بازیانى په‌یوه‌ندیى نێوان بارى ئابورى‌و دیارده‌ى خۆسوتاندن به‌وه روون ده‌كاته‌وه كه جیاكاریى چینایه‌تى له‌ماوه‌ى 10 ساڵى رابردوودا له كوردستان به زه‌قى ده‌ركه‌وتووه، ئه‌وه‌ش بۆته هۆى به‌رزبوونه‌وه‌ى رێژه‌ى خۆسوتاندن نه‌ك ئه‌و هه‌ژارییه‌ى له سه‌رانسه‌رى كوردستاندا روو له داكشانه.
كامه‌ران، كه فه‌رمانبه‌ره‌‌و ماوه‌ى شه‌ش مانگه كیژانى هاوسه‌رى خۆى سوتاندووه، پاڵپشتیى بۆچوونه‌كه‌ى سه‌عد بازیانى ده‌كات. كامه‌ران كه مووچه‌كه‌ى نزیكه‌ى یه‌ك ملیۆن دیناره (850دۆلار) باس له‌وه ده‌كات كه ته‌نانه‌ت دواى ئه‌وه‌ى به‌م دواییه شه‌وان وه‌ك شۆفێر كارى كردووه به‌ڵام نه‌یتوانیوه پێداویستییه‌كانى هاوسه‌ره‌كه‌ى له جل‌وبه‌رگ‌و كه‌مالییات پڕ بكاته‌وه، چونكه هاوسه‌ره‌كه‌ى ویستویه‌تى ژیان وه‌ك ده‌سته‌خوشكه‌كانى به‌سه‌ر به‌رێت كه شویان به كه‌سانى ده‌وڵه‌مه‌ند كردووه، له‌وانه‌ى جگه له پۆستى حكومى‌و حیزبى كارى بازرگانیشیان كردووه.
شه‌ره‌فپارێزى
زۆرجار رووداوه‌كانى خۆسوتاندنى په‌یوه‌ست به شه‌ره‌فپارێزى به چرپه له‌گه‌ڵ هه‌ردوو نوسه‌رى به‌دواداچوونه‌كه‌دا باس ده‌كرا، له‌كاتێكدا به‌ڵگه‌نامه‌كانى لێكۆڵینه‌وه هیچ ئاماژه‌یه‌كى بۆ ئه‌م مه‌سه‌لانه تێدا نییه.
توێژه‌ر سه‌وسه‌ن قادر گومان له‌وه‌ده‌كات كه به‌رزبوونه‌وه‌ى رێژه‌ى خۆسوتاندن په‌یوه‌ندیى به “پاڵنه‌ره‌كانى تایبه‌ت به شه‌ره‌فپارێزییه‌وه” هه‌بێت چونكه خێزانى كورد “یه‌ك‌و دوو له كوشتنى كچه‌كه‌ى ناكات ئه‌گه‌ر له هه‌ر مه‌سه‌له‌یه‌كى تایبه‌ت به شه‌ره‌ف تێوه‌بگلێت، ته‌نانه‌ت به‌ر له‌وه‌ى كچه‌كه بیر له خۆكوشتن بكاته‌وه”.
سه‌وسه‌ن بۆ پاڵپشتیكردنى وته‌كانى، چیرۆكى كچێك ده‌گێڕێته‌وه كه دوو ساڵ له‌مه‌وبه‌ر له ناوچه‌یه‌كى باشورى شارى هه‌ولێر له‌لایه‌ن باوكییه‌وه كوژراوه، دواى ئه‌وه‌ى بینیویه‌تى ئیشاره‌تى بۆ كوڕى دراوسێكه‌یان كردووه. باوكه‌كه به‌ردێكى گه‌وره‌ى كێشابوو به‌سه‌رى كچه‌كه‌یدا‌و سه‌رى پان كردبوه‌وه، دواتریش خۆى راده‌ستى پۆلیس كردبوو له‌سه‌ر بنه‌ماى ئه‌وه‌ى كه مه‌سه‌له‌كه “مه‌سه‌له‌ى شه‌ره‌فه”.
دادوه‌رێكى لێكۆڵینه‌وه بۆچوونێكى ته‌واو پێچه‌وانه‌ى هه‌یه‌‌و پێى وایه كه زۆربه‌ى حاڵه‌ته‌كانى “خۆسوتاندن” حاڵه‌تى “كوشتنى په‌یوه‌ست به مه‌سه‌له‌ى شه‌ره‌ف”ن كه تێیدا تاوانكاران به سوتاندنى ته‌رمه‌كه تاوانه‌كه‌یان ده‌شارنه‌وه‌‌و ئیدعاى ئه‌وه ده‌كه‌ن كه قوربانییه‌كه خۆى خۆى سوتاندووه.
ئه‌و دادوه‌ره ئاماژه به‌وه‌ش ده‌دات كه خێزان په‌نا بۆ ئه‌م رێگایه ده‌بات چونكه له‌م ساڵانه‌ى دواییدا حوكمه یاساییه‌كانى تایبه‌ت به مه‌سه‌له‌ى شه‌ره‌فپارێزى توند كراوه، هه‌روه‌ك ده‌كرێت چیرۆكى خۆسوتاندن به‌سه‌ر لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كاندا تێپه‌ڕێنرێت‌و له‌و رێگه‌یه‌شه‌وه تاوانبار خۆى له به‌رپرسیارێـیى یاسایى رزگاربكات.
توێژه‌ر سلێمان ته‌ها چه‌ند كه‌یسێكى تۆماركردووه كه تێیدا ئه‌و كچه‌ى له مه‌سه‌له‌ى شه‌ره‌فه‌وه تێوه‌ده‌گلێت ناچار ده‌كرێت خۆى بسوتێنێت، وه‌ك حاڵه‌تى سوهاد كه په‌یوه‌ندییه‌كى ناشه‌رعى له‌گه‌ڵ كوڕێكى دراوسێیان دروست ده‌كات‌و به‌و هۆیه‌وه دووگیان ده‌بێت، دواتر دایكى ده‌یخاته به‌رده‌م دوو ئه‌گه‌ر، یان براكانى له مه‌سه‌له‌كه ئاگاداربكاته‌وه‌‌و ئه‌وانیش به ده‌ستى خۆیان تۆڵه‌ى شه‌ره‌فیان بكه‌نه‌وه، یان سوهاد خۆى خۆى بسوتێنێت.
دواجار سوهاد به ده‌ستى له گه‌رماوى ماڵه‌وه خۆى ده‌سوتێنێت، ئه‌وه‌ش له‌سه‌ر ویستى دایكى كه ده‌به‌یه‌ك نه‌وت‌و شقارته‌یه‌كى ده‌داتێ به‌ر له‌وه‌ى ماڵه‌وه به‌جێبهێڵێت‌و سه‌ردانى ماڵێكى دراوسێیان بكات. توێژه‌ر سلێمان ته‌ها كه ئه‌م چیرۆكه‌ى له رێگه‌ى هه‌ندێك له خزمانى قوربانییه‌كه‌وه تۆماركردووه، رایگه‌یاند مردنى سوهاد له مه‌حزه‌رى لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كاندا به “رووداوێكى به‌ڕێكه‌وت” تۆماركراوه.
له‌لایه‌ن خۆیه‌وه كورده عومه‌ر به‌ڕێوه‌به‌رى نه‌هێشتنى توندوتیژى دژى ژنان ئه‌وه ره‌ت ده‌كاته‌وه كه ئه‌فسه‌رانى لێكۆڵینه‌وه له كه‌یسه‌كانى خۆسوتاندندا ئه‌و به‌ڵگانه پشتگوێ بخه‌ن كه ئاماژه به بوونى مه‌سه‌له‌ى شه‌ره‌فپارێزى ده‌كه‌ن، به‌ڵام دانیش به‌وه‌دا ده‌نێت كه ژماره‌ى حاڵه‌ته‌كانى شه‌ره‌فپارێزى كه له‌لایه‌ن به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیى ناوبراوه‌وه تۆماركراوه “له ماوه‌ى ساڵانى رابردوودا زۆر دابه‌زیوه‌‌و له به‌رامبه‌ردا حاڵه‌ته‌كانى خۆسوتاندن له هه‌مان ماوه‌دا زیادى كردووه”.
پۆلیس‌و ده‌سه‌ڵاتى دادوه‌رى‌و حكومه‌ت
توێژه‌ر سلێمان ته‌ها پێى وایه ده‌سه‌ڵاتى دادوه‌رى ماوه‌ى چه‌ندین ساڵه ده‌سته‌وه‌ستانه له‌به‌رده‌م حاڵه‌ته‌كانى خۆسوتاندندا. هۆكاره‌كه‌ش ئه‌وه‌یه كه دادگا، بوونى سكاڵاكه‌ر ده‌كاته مه‌رج بۆ ده‌ستپێكردنى رێوشوێنى پێویست. له‌و حاڵه‌تانه‌شدا كه خێزان ده‌بێته هۆى ئه‌نجامدانى تاوانه‌كه، مه‌حاڵه به‌دواداچوون بۆ كێشه‌ى ئاڵۆزى له‌و شێوه‌یه بكرێت.
له زۆربه‌ى حاڵه‌ته‌كانى خۆسوتاندندا قوربانییه‌كه گیان له‌ده‌ست ده‌دات، یان توشى شێواوییه‌كى جه‌سته‌یى ئه‌وتۆ ده‌بێت كه ناتوانێت ئه‌و سه‌ركێشییه بكات‌و كه‌یسه‌كه‌ى بخاته به‌رده‌م دادگا چونكه ره‌نگه زۆر به زه‌حمه‌ت له دادگادا بیباته‌وه.
ئه‌و توێژه‌ره ئه‌مه‌ش ده‌گێڕێته‌وه بۆ لاوازیى یاساكان‌و خراپ جێبه‌جێكردنى ئه‌و یاسایانه‌ى تایبه‌تن به پاراستنى ژنان، له كۆمه‌ڵگایه‌كى محافزكارى وه‌ك كۆمه‌ڵگاى كوردستاندا.
پارێزه‌ر حه‌سه‌ن فاروق ئه‌و پرسیاره ده‌خاته ڕوو كه دادگا ده‌توانێت چى بكات له كه‌یسه‌كانى خۆسوتاندندا ئه‌گه‌ر هیچ كه‌سێك سكاڵا به‌رز نه‌كاته‌وه؟ ناوبراو دان به‌وه‌دا ده‌نێت كه سه‌لماندنى بوونى فشارى ده‌رونى بۆ سه‌ر قوربانییه‌كه كه بوبێته هۆى خۆسوتاندنى، زۆر قورستره له سه‌لماندنى به‌ڵگه‌كانى تاوان له كه‌یسه‌كانى كوشتنى جینائیدا، یان كه‌یسه‌كانى شه‌ره‌فپارێزى كه ده‌شێت تاوانباره‌كه دان به ئه‌نجامدانى تاوانه‌كه‌دا بنێت‌و به ئاشكرا رایبگه‌یه‌نێت كه بۆ سه‌ندنه‌وه‌ى شه‌ره‌فى خێزانه‌كه‌ى ئه‌و كاره‌ى ئه‌نجام داوه.
له‌گه‌ڵ مردنیدا، حه‌قیقه‌تیش ده‌مرێت
یه‌كێك له دادوه‌رانى دادگاى شارى هه‌ولێر دان به‌وه‌دا ده‌نێت كه مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ كه‌یسه‌كانى خۆسوتاندن كارێكى قورسه، ئه‌وه‌ش به‌هۆى ئه‌و هه‌ستیارییه زۆره‌ى هه‌ر كه‌یسێكى له‌و شێوه‌یه له كۆمه‌ڵگایه‌كى موحافیزكاردا هه‌ڵیده‌گرێت. زۆربه‌ى جار دادگا ره‌چاوى هه‌ستى خێزان‌و پاراستنى نهێنییه‌كانى خێزان ده‌كات بۆ ئه‌وه‌ى سوكایه‌تیى پێ نه‌كرێت یان به شێوه‌یه‌كى خراپ سه‌یر نه‌كرێت. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌و دادوه‌ره، كه نه‌یویست ناوى ئاشكرابكرێت، جه‌ختیكرده‌وه كه دادوه‌ران زۆر جدیین له شوێنكه‌وتنى به‌ڵگه‌كان به مه‌رجێك سكاڵاكه‌ران هاوكاربن بۆ دۆزینه‌وه‌ى راستییه‌كان. بۆ نمونه ئه‌گه‌ر ئه‌و كچه‌ى هه‌وڵى خۆكوشتنى داوه باس له‌وه بكات كه كه‌سێك فشارى ده‌رونى یان جه‌سته‌یى له‌گه‌ڵدا به‌كارهێناوه بۆ ئه‌وه‌ى خۆى بسوتێنێت، ئه‌وكات دادگا ده‌توانێت ماده‌ى 408ى یاساى سزادانى عێراقى جێبه‌جێ بكات، به‌پێى ئه‌و ماده‌یه‌ش هه‌ركه‌سێك هانى كه‌سێكى دیكه بدات یان ببێته هۆى خۆكوشتنى كه‌سێكى دیكه، ئه‌وه له رۆژێكه‌وه بۆ حه‌وت ساڵ زیندانى ده‌كرێت.
بێده‌سه‌ڵاتیى حكومه‌ت
به‌ڕێوه‌به‌رى نه‌هێشتنى توندوتیژى دژى ژنان كورده عومه‌ر، رۆڵى ده‌زگا حكومییه‌كانى تایبه‌ت به ژنان به ئیجابى هه‌ڵده‌سه‌نگێنێت له مامه‌ڵه‌كردنیدا له‌گه‌ڵ دیارده‌ى خۆسوتاندن، ئه‌وه‌ش له رێگه‌ى به‌رنامه‌ى هۆشیاركردنه‌وه‌‌و كردنه‌وه‌ى خولى گه‌شه‌پێدان‌و سازدانى كۆڕ‌و كۆنفرانس. ئه‌وانه‌ش ئه‌و رێگایانه‌ن كه له ئێستادا به‌رده‌ستن بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ى رێژه‌ى خۆسوتاندن.
به‌ڵام وه‌زیرى كارو كاروبارى كۆمه‌ڵایه‌تى له حكومه‌تى هه‌رێم ئاسۆس نه‌جیب، پێى وایه كورتبوونه‌وه‌ى هه‌وڵه‌كان بۆ سازدانى كۆڕ‌و كۆنفرانس هیچ سودێكى نابێت، له‌كاتێكدا ژنان به ساده‌ترین بیانو رووبه‌ڕووى توندوتیژى ده‌بنه‌وه‌‌و ده‌كوژرێن.
ئاسۆس نه‌جیب ئاماژه به‌وه ده‌كات كه وه‌زاره‌ته‌كه‌ى “جدییه له گرتنه‌به‌رى رێوشوێنى پراكتیكى له داهاتوودا‌و پێشكه‌شكردنى پرۆژه‌گه‌لێكى ئه‌وتۆ كه خزمه‌ت به كاروانى ژنان بكات له كۆمه‌ڵگادا”، به‌بێ ئه‌وه‌ى هیچ ورده‌كارییه‌ك له‌سه‌ر ئه‌و پرۆژانه باس بكات.
له‌لایه‌ن خۆیه‌وه جه‌میل شنكالى، كه چالاكه‌وانێكى مه‌ده‌نییه‌‌و ماوه‌ى چه‌ند ساڵێكه چاودێریى مه‌سه‌له‌ى خۆسوتاندن ده‌كات، هیچ گه‌شبین نییه به‌و وۆركشۆپ‌و كۆڕانه‌ى بۆ ئه‌و مه‌به‌سته سازده‌كرێن “چونكه ئه‌و هه‌نگاوانه ته‌واو دوورن له گه‌وهه‌رى كاره‌ساته‌كه‌وه”.
جه‌میل پێى وایه سه‌رجه‌م یاساكانى توندوتیژى دژ به ئافره‌تان‌و كۆى ئه‌و وۆركشۆپ‌و كۆڕانه‌ى بۆ تاوتوێكردنى دیارده‌ى خۆسوتاندن سازده‌كرێن، به هیچ شێوه‌یه‌ك ناتوانن هاوكاربن له كه‌مكردنه‌وه‌ى دیارده‌كه ئه‌گه‌ر كولتورى عه‌شایه‌ریى موحافیزكار وه‌ك خۆى له هه‌رێمى كوردستان بمێنێته‌وه، وه ئه‌گه‌ر ده‌سه‌ڵاته‌كان نه‌یانه‌وێت یاساكانى تایبه‌ت به پاراستنى ژنان جێبه‌جێ بكه‌ن له پێناو راگرتنى هێزه عه‌شایه‌رییه‌كانى كۆمه‌ڵگاى كوردیدا.
له‌و كاته‌دا كه هه‌ردوو نوسه‌رى به‌دواداچوونه‌كه به‌نێو قاوشه‌كانى نه‌خۆشخانه‌ى هه‌ولێردا ده‌هاتن‌و ده‌چوون، چاویان به ته‌رمى نازلین كه‌وت كه به‌ره‌و گۆڕستانى شاره‌كه ده‌برا، هه‌تا ئه‌ویش ببێته ژماره‌یه‌كى نوێ له‌و زنجیره‌ى “قه‌زاوقه‌ده‌ر”ه‌ى هه‌رێمى كوردستان كه پێده‌چێت كۆتاییه‌كه‌ى دیار نه‌بێت.
• ئه‌م به‌دواداچوونه به هاوكاریى كۆڕبه‌ندى به‌دواداچوونى عێراقى (نایریج) ئاماده‌كراوه‌‌و محه‌مه‌د روبه‌یعى سه‌رپه‌رشتیى كردووه.
سامان نوح‌و موه‌فه‌ق محه‌مه‌د
وه‌رگێڕانى/ وه‌هاب عه‌زیز
Uncategorized @ku
Uncategorized @ku","field":"name"}],"number":"1","meta_query":[[]],"paged":1,"original_offset":0,"object_ids":21501}" data-page="1" data-max-pages="1">
